FAYDALI BİLGİLER

KALİBRASYONUN TANIMI

Kalibrasyon, belirlenmiş koşullar altında, doğruluğu bilinen bir ölçüm standardını veya sistemini kullanarak diğer test ve ölçüm aletinin doğruluğunun ölçülmesi, sapmalarının belirlenmesi ve doküman haline getirilmesi için kullanılan ölçümler dizisidir.

KALİBRASYONUN TARİHÇESİ

Türkiye’de ilk kez 1981 yılında Başbakanlığın talimatıyla TÜBİTAK tarafından sanayinin ihtiyacına yönelik olarak kalibrasyon ile ilgili bir fizibilite çalışması yapılmış, 1988 yılında TSE tarafından ikincil seviye laboratuvar kurularak kalibrasyon hizmeti vermeye başlamıştır.

Cihazların imalatçı tarafından önerilen bir şekilde, belirlenen uluslararası kriterlere uygun olarak çalışmasının sağlanması, tanı ve tedavi hizmetlerinin kalitesini arttıracak bunu sonucunda da hasta memnuniyetinin artması sağlanmış olacaktır. Sağlık kuruluşlarının kendi alanlarında saygın bir konum kazanmaları da verdikleri tanı ve tedavi hizmetlerinin kalitesiyle doğru orantılıdır.

KALİBRASYON NEDEN YAPILIR?

Bir işletmede kaliteli ürünün üretimi ve kalitesinin devamının sağlanması için üç ana hususun yerine getirilmesi gerekir. Bunlar; doğru ölçmek, yani izlenebilir kalibrasyon hizmetlerinden faydalanmak, üretimde standartları kullanmak ve işletmede kalite yönetimini tesis etmektir. Bu amaçlar ile oluşturulan tesiste kullanılan cihazların kalibrasyonlarının yaptırılması ile de aşağıda örnekleri verilen faydaların oluşması sağlanır.

- Firmada yapılan ölçümlerin doğruluğu güvence altına alınır.
- Üretim sırasında oluşabilecek farklılıklar giderilir.
- Sağlam ürünlerin bozuk kabul edilmesini önler.
- Ürünlerin, diğer firmaların ürünleri ile uyumlu olması sağlanır.
- Yüksek üretim kalitesi elde edilir.
- Üretilen ürünlarin ulusal ve uluslar arası standartlara uygunluğu sağlanır.
- Hatalı üretim sebebiyle oluşacak zararların önüne geçilir.
- Müşteri memnuniyeti en üst düzeye çıkarılarak, haksız kazanç yada kayıpların önüne geçilir.

KALİBRASYON ÇEŞİTLERİ

Üretilen cihazlar kullanım yerleri ve amaçlarına göre çeşitli şekillerde kalibre edilebilmektedir. Bu cihazların bazılarında tek bir kalibrasyon yeterli bulunurken bazı cihazlarda ise birden fazla kalibrasyon yapılması gerekebilir.

Mesela tansiyon aletleri kan basıncını ölçmek amacıyla kullanılmaktadır. Burada değerlendirilen veri sadece basınç cinsinden olacağı için basınç kalibrasyonu yapmak yeterlidir. Fakat bir pH metresi, sıvının pH metresini ölçmenin yanı sıra bu sıvının sıcaklığını da ölçülebilir. Bu durumda bu cihaz için iki tür kalibrasyon yapılması gerekmektedir.

Mekanik Kalibrasyon

Kullanılan cihazların mekanik kısımlarının kalibrasyonunu kapsar. Terazi kalibrasyonu, basınç kalibrasyonu, kuvvet kalibrasyonu, ısı kalibrasyonu bunlara örnek olarak verilebilir. Biyomedikal cihazların kalibrasyonları da bu kapsamın içinde yer alır.

Basınç Kalibrasyonu

Manometre ve vakum metrelerin kalibrasyonlarının yapıldığı kalibrasyon çeşididir. Basınç kalibratörleri kullanılmaktadır. Kalibratörlerden bazıları sadece manometre kalibrasyonu yaparken bazıları ise hem manometre hem de vakum metre kalibrasyonu yapabilmektedir. Bu tür cihazlarda en önemli olan referans manometredir.

Kalibratörün pompa kısmı istenilen basıncı oluşturmaya yarar. Manometre kalibratörlerinin ve çok hassas doğrulukta olan manometrelerin kalibrasyonu başka referans alınan kalibratörler aracılığı ile yapılır. Bu kalibratörlerde referans monometre yerine hassas ağırlıklar kullanılır ve pistonun üst yüzeyinde bir basınç meydana getirilir. Tabi bu kalibratör şekli yüksek maliyetli olmakla birlikte çok hassas ölçümlerde kullanılması gerekebilir. Basınç kalibrasyonu, kalibratör üzerinden montajlı referans manometre ve test manometresinin aynı basınç skalasında basınç verilip ölçülmesiyle yapılır. Yüksek basınçlı bölümlerde basınç yağ ile sağlanırken düşük basınçlı bölümlerde basınç hava veya su ile sağlanır.

Boyutsal Kalibrasyon

Kumpas, metre, ölçü saati ve mikrometre cihazlarının hepsi bu kalibrasyon çeşidinde bulunur. Bu kalibrasyonda referans olarak parelel blok şeklindeki mastarlar kullanılır. Bu mastarlar standartları belirlenmiş çelik malzemelerden üretilirler. Karşılaştırma yöntemi ile boyutsal kalibrasyon yapılır.

Terazi Kalibrasyonu

Bütün ağırlık ölçüm cihazları bu kategoride yer alır. Terazi kalibrasyonunda ağırlıklar standartlara uygun, doğruluğu yüksek olan çelik kütleler kullanılır. Terazi kalibrasyonunda kalibrasyonu yapılacak terazi üzerine ağırlığı standartlara uygun ağırlıklar konularak terazinin o anda gösterdiği değer kontrol edilir. Bu değerin referans kütle ile arasındaki sapmalar belirlenir.

Devir Kalibrasyonu

Bu kalibrasyon için kullanılan cihaz takometredir. Cihazın hızı sabit bir şekilde ayarlandıktan sonra takometre cihazının dönen aparatına tutularak (takometre üzerindeki lazer çıkış) buradaki devir ile hız arasında bir ilişki kurulur ve cihazın kalibrasyonu sağlanır.

Sıcaklık Kalibrasyonu

Sıcaklık hayatımızın birçok alanında karşımıza çıkar ve kullanım alanı olarak çok fazla yerde bulunur. Sıcaklık ölçüm cihazlarının kullanım amaçlarına göre çeşitli sıcaklık kalibratörleri kullanılır.

Fiziksel Kalibrasyonlar

Cihazların optik, radyoaktivite ve manyetik alan gibi büyüklüklerinin kalibrasyonu bu kategoride yer alır.

Kimyasal Kalibrasyonlar

Kimyasal ölçüm yapılan cihazlar bu kategoride yer alır. Bu kalibrasyonda referans kalibrasyon sıvıları kullanılır. Örnek olarak pH metre kalibrasyonu şu şekilde yapılır;

- Cihazın ölçüm sensörü temizlenir ve cihaz pH değerinin bildiğimiz sıvıya batırılır.
- Ekranda ölçülen değer okunur.
- Cihazın sensörü sıvıdan çıkartılarak saf su ile yıkanır.
- Tekrar sıvıya batırlır.
- Bu işlem birkaç defa yapıldıktan sonra cihazdan alınan pH değerlerinin ortalaması bize cihazın Okuduğu pH değerinin verir.
- Bu değer ile sıvının pH karşılaştırılır ve sapma değerleri gözlemlenir.

KALİBRASYONA YÖNELİK ÖLÇME İŞLEMİ ve ÖLÇÜM RAPORUNDA BULUNMASI GEREKEN HUSUSLAR

Kalibrasyona yönelik ölçme işleminde, ölçme işleminin yapılacağı ortam şartlarının belirlenmesi, ölçüm yapılacak noktaların doğru tespit edilmesi, uygun ölçme cihazının seçimi ve personelin eğitimli olması oldukça büyük önem kazanmaktadır. Ölçüm raporunda aşağıdaki hususların yer alması gerekmektedir:

- Referans cihaz tanımı
- Kalibrasyon talimatı
- Referans değerler
- Ölçüm değerleri
- Ölçüm belirsizliği ve belirsizlik toleransları
- Özel koşullar
- Kopya sayfalar için kopya kaşesi ve imza,
- Yazılı onay olmadan kısmen kopyalanmayacağını belirten bir beyan - Ölçülen büyüklüklerin uygun ölçü birimleri
- Sertifikanın ölçüm raporunun ilgili sertifikaya ait olduğunu tanımlamak -amacıyla üst bilgi olarak cihaz markası model ve seri no

KALİBRASYONUN YAPILDIĞI LABORATUVARA AİT BİLGİLER

- Kalibrasyonun yapıldığı yer
- Kalibrasyonun yapıldığı tarih
- Müteakip kalibrasyon tarihi
- Sertifika tarihi
- Sertifika no

KALİBRASYONU YAPILAN CİHAZA AİT BİLGİLER

- Cihazın tanımı
- İmalatçısı
- Modeli ve seri no
- Cihazın ait olduğu birim
- Sipariş no

KULLANILAN REFERANS STANDARTLAR

- Kalibratörlerin adı
- Kalibratörlerin modeli
- Kalibratörlerin seri numaraları
- Kalibratörlerin sertifika geçerlilik süreleri

KALİBRASYONUN YAPILDIĞI ÇEVRE ŞARTLARI

- Sıcaklık
- Nem
- Sıcaklık Dengeleme Zamanı

KALİBRASYON METODU

- Akredite eden kuruluşa ait bilgiler
- Kalibrasyonu yapan teknik personelin adı soyadı ve imzası Onay makamı, mühür ve imza